الزامات سیاست خارجی ایران در جهان پساغربی؛ از تنهایی راهبردی تا استقلال استراتژیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: استادیار، گروه روابط بین الملل، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دکتری روابط بین الملل، دانشگاه تربیت مدرس، تهران ، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به ­دنبال ترسیم الزامات روابط راهبردی جمهوری اسلامی ایران و گزینه­های شراکت راهبردی آن با بلوک­های مختلف قدرت در یک نظام بین‌الملل پساغربی است. در شرایط گذار نظام ­بین‌­الملل، رویکرد کلان سیاست خارجی و گزینه‌های شراکت راهبردی ایران چه الزاماتی را باید مدنظر داشته باشد؟ به‌دلیل موقعیت منحصربه‌فرد ژئواستراتژیک در کانون معادلات محیط پیرامونی، ایران به‌­طور اساسی از روند بازتوزیع قدرت و ثروت در نظام بین­‌الملل متأثر شده است. قدرت‌های نوظهوری همچون ایران که زمانی به‌دلیل سلطه مادی و گفتمانی یک نظم غربی از معادلات نظام‌ بین‌الملل به حاشیه رانده شده بودند، اکنون فرصتی بی‌سابقه به دست آورده‌اند تا با هم‌افزایی قدرت با بازیگران تجدیدنظرطلب نظم غالب را به چالش بکشند و خود را در محوریت دستورکارهای سیاست در حال تغییر بین‌المللی و منطقه­‌ای قرار دهند. باوجوداین، شراکت راهبردی قدرت‌های نوظهور در وضعیت گذار نظام بین‌الملل اغلب محدود به همین وضعیت ناپایدار گذار است و با استقرار نظمی دیگر، بسترهایی که به اتحاد راهبردی آن­ها شکل می‌دهد متحول می‌شود و بسترهای جدید ضرورتاً سازوکارهای همکاری و شراکت دوران گذار در حوزه‌های امنیتی‌-راهبردی را بازتولید نمی‌کند. در چارچوب چنین فهمی، «تنهایی استراتژیک» را نباید لازمه استقلال استراتژیک یا پیش­شرط آن تلقی کنیم. در شرایط گذار نظام بین­‌الملل که مشخصه اصلی آن بازتوزیع قدرت، ثروت و بازنویسی قواعد بین­المللی است، تنهایی استراتژیک نه یک مزیت نسبی بلکه یک تهدید بالقوه علیه منافع راهبردی ایران است. «تنوع­بخشی به رویکردهای ژئوپلیتیکی سیاست خارجی»، «چندجانبه‌گرایی» از طریق «متوازن­سازی روابط با آسیا و اروپا»، «ائتلاف‌سازی بر مبنای مسائل نوظهور» و... از الزامات کلیدی نقش­‌آفرینی فعال و مستقل جمهوری اسلامی ایران در نظام بین­‌الملل پساغربی است.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی:
آدمی، علی (1389). راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: دیدگاه­ها، زمینه­ها و فرصت­ها. فصلنامه مطالعات سیاسی، 2(7)، شماره صفحات.
ای. لیک، دیوی و پاتریک ام. مورگان (1395). نظم­های منطقه­ای: امنیتسازی در جهان نوین (ترجمه سید جلال دهقانی فیروزآبادی). تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بحرانی، مرتضی؛ حسینی، سید مالک و محمود ملکی (1391). فرصت­های ایران برای تبدیل به قدرت برتر منطقه‌ای. پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، شماره 2، شماره صفحات.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1386). ضرورت و الزامات منطقه‌گرایی در تحقق برتری منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران. نگرش راهبردی، شماره 87، شماره صفحات.
یزدان‌فام، محمود (1396). بایسته‌های قدرت منطقه‌ای ایران؛ نگاهی به زوال و پایایی قدرت. دیدهبان امنیت ملی، شماره 70، شماره صفحات.
منابع انگلیسی:
Caffarena, A. (2017). Diversity Management in World Politics. Reformist China and the Future of the (Liberal) Order. The International Spectator, 52(3), 1-17.
Conduit, D., & Akbarzadeh, S. (2019). Great power-middle power dynamics: the case of China and Iran. Journal of Contemporary China28(117), 468-481.
Creutz, K., Iso-Markku, T., Raik, K., & Tiilikainen, T. (2019). The changing global order and its implications for the EU. Valtioneuvoston kanslia.
Efstathopoulos, C. (2018). Middle Powers and the Behavioural Model. Global Society32(1), 47-69.
Haass, R. (2019). How a World Order Ends: And What Comes in Its Wake. Foreign Aff. 98,6.
Hill, F., & Taspinar, O. (2016). Turkey and Russia: axis of the excluded?. Survival48(1), 81-92.
IKenberry, G. John. (2002). America's Imperial Ambition. Foreign Affairs, vol. 81, no. 5, 49-60.
Ikenberry, G. John. (2011). The future of the liberal world order: internationalism after America. Foreign affairs, ???, 56-68.
IKenberry, G. John. (2018). The end of liberal international order?. International Affairs, 94(1), 7–23.
Jordaan, E. (2017). The emerging middle power concept: Time to say goodbye?. South African Journal of International Affairs24(3), 395-412.
Kamrava, M. (2018). Multipolarity and instability in the Middle East. Orbis62(4), 598-616.
Lee, S. J., Chun, C., Suh, H., & Thomsen, P. (2015). Middle power in action the evolving nature of diplomacy in the age of multilateralism. MPDI Special Report, ???, ???.
Mearsheimer.J. John. (2019). Bound to Fail: The Rise and Fall of the Liberal International Order. International Security, Vol. 43, No. 4, ???.
Mukherjee, Rohan. (2020). Chaos as opportunity: the United States and world order in India’s grand strategy. Contemporary Politics, 26(4), 420-442.
Nolte, D. (2010). How to compare regional powers: analytical concepts and research topics. Review of international studies36(4), 881-901.
Nye Jr, J. S. (2017). Will the liberal order survive: The history of an idea?. Foreign Aff. 96, 10.
Öniş, Z., & Kutlay, M. (2021). The global political economy of right-wing populism: Deconstructing the paradox. The International Spectator55(2), 108-126.
Oniş, Ziya and Mustafa Kutlay. (2021). Turkish foreign policy in a post-western order: strategic autonomy or new forms of dependence?. International Affairs, 97(4), 1085-1104.
Pinheiro and Maria de Lima. )2018(. Between autonomy and dependency: the place of agency in Brazilian foreign policy. Brazilian Political Science Review, 12(3) 1-21.
Tepel, T. (2018). International Crisis Group: Iran’s Priorities in a Turbulent Middle East. Brüssel: ICG (Middle East Report N° 184), April 2018. SIRIUS–Zeitschrift für Strategische Analysen, 2(3), 303-304.
World Bank, 2021, World Development Indicators database, https://databank.worldbank.org/source/worlddevelopment-indicators. Measured in purchasing power parity (PPP, current international US$). (Unless otherwise noted at point of citation, all URLs cited in this article were accessible on 20 May 2021.)
Zakaria, F. (2008). The post-American world. NewYork, 4.