بررسی و تحلیل جایگاه ایالات ‌متحده آمریکا در قدرت نرم علم و فناوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 نویسنده مسئول: دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

اگر قدرت نرم معادل جذابیت تلقی گردد، این جذابیت بسته به گفتمان‌های مختلف از منابع متنوعی ریشه می‌گیرد؛ یکی از منابع فوق ظرفیت علم و فناوری است. اهمیت این حوزه به‌اندازه‌ای است که برخی از کشورها از جمله ایالات ‌متحده سرمایه‌گذاری عظیمی را در آن صورت داده و سیاست‌های قدرت نرم خود را با تمرکز بر علم و فناوری عملیاتی می‌سازند. در همین خصوص پژوهش کنونی با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی در نظر دارد به این مسئله بپردازد که ایالات ‌متحده چگونه از ظرفیت علم و فناوری جهت اعمال قدرت نرم بهره‌برداری می‌کند و در قدرت نرم علم و فناوری جهان از چه جایگاهی برخوردار است؟ ازاین‌رو، در بخش نخست با استناد به منابع معتبر کتابخانه‌ای اقدامات ایالات ‌متحده در استفاده از ظرفیت علم و فناوری با رویکرد قدرت نرم مورد تحلیل قرار می‌گیرد؛ سپس با مراجعه به کتب، مقالات علمی، گزارش‌ها سازمان‌های بین‌المللی و... مهم‌ترین متغیرهای مؤثر بر قدرت نرم با ماهیت علم و فناوری در قالب 11 شاخص مفهومی و 46 متغیر عملیاتی گردآوری و تدوین ‌شده است. در بخش مطالعه میدانی و برای تعیین وزن شاخص‌ها و متغیرها، پرسشنامه‌ای به دو زبان فارسی و انگلیسی طراحی و در اختیار 550 نفر از کارشناسان قدرت نرم قرار گرفت. سپس با پیگیری‌های فراوان، نظرات 194 نفر از پژوهشگران 33 کشور جهان دریافت و مورد تحلیل قرار گرفت و مدل سنجش قدرت نرم علم و فناوری تدوین گشت. در نهایت بر اساس مدل مزبور، جایگاه قدرت نرم ایالات ‌متحده با محوریت علم و فناوری مشخص گردید.

کلیدواژه‌ها


منابع

فارسی

آدمی، علی و قریشی، سیده مهدیه (1394)، «افول قدرت نرم آمریکا؛ شاخص‌ها و مؤلفه‌ها»، سیاست جهانی، دوره 4، شماره 4، صص 187-220.
اَلهویی نظری، حمید و محمدی، عقیل (1394)، «تحلیل ابعاد اصل حسن نیت در حقوق بین‌الملل در پرتو رویه قضایی»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 32، شماره 53، صص 99-126.
اردلان، امین؛ وظیفه‌دوست، حسین و نیکومرام، هاشم (1398)، «برنامه‌ریزی آینده ایران با برندسازی ملی»، فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، دوره 30، شماره 116، صص 153-169.
باقری، سیامک (1386)، «تأثیر دانش‌های استراتژیک بر موقعیت جمهوری اسلامی ایران»، مجله حصون. شماره 11، صص 18-41.
پارمار، ایندرجیت (1390)، «چالش با آمریکاستیزی نخبگان در دوران جنگ سرد: بنیادهای آمریکایی»، سمینار کیسینجر در دانشگاه هاروارد و سمینار سالزبورگ در زمینه بررسی‌های آمریکا، در قدرت نرم و سیاست خارجی ایالات ‌متحده: دیدگاه‌های نظری، تاریخی و معاصر، ایندرجیت پارمار و مایکل کاکس، ترجمه: علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1389)، قدرت و منافع ملی (مبانی، مفاهیم و روش‌های سنجش)، تهران: نشر انتخاب.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1390)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
دهشیری، محمدرضا و طاهری، مهدی (1395)، «نقش و جایگاه آموزش عالی در دیپلماسی فرهنگی ایالات ‌متحده آمریکا: با تأکید بر عملکرد آن در قبال ایران»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، دوره 12، شماره 36، صص 61-98.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و ذوالفقاری، مهدی (1393)، «تحلیل قدرت نرم بریتانیا»، دوفصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 4، شماره 11، صص 79-106.
رفیع، حسین و نیک‌روش، ملیحه (1392)، «دیپلماسی عمومی و قدرت نرم با تأکید بر قدرت نرم ایران در عراق»، پژوهش‌نامه روابط بین‌الملل، دوره 6، شماره 22، صص 99-132.
زرقانی، سید هادی (1388)، مقدمه‌ای بر قدرت ملی، مبانی، کارکردها، محاسبه و سنجش، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران (1390)، بررسی مفهومی دیپلماسی علم و فناوری و ترسیم وضع موجود آن در جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری.
عباسی، ابراهیم و رنجبردار، مجید (1390)، «کمک‌های مالی ایران به افغانستان: اهداف و آثار اقصادی آن»، فصلنامه روابط خارجی، دوره 3، شماره 3، صص 195-229.
قدیمی، اکرم (1396)، «کارکرد دیپلماسی علم و فناوری در جمهوری اسلامی ایران و ایالات ‌متحده آمریکا»، فصلنامه سیاست، دوره 47، شماره 1، صص 139-157.
قربانی شیخ‌نشین، ارسلان؛ خضریان، مهدی و یزدان‌پناه، مهدی (1394)، قدرت نرم، آموزش عالی و تولید قدرت نرم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
قنبرلو، عبدالله (1390)، «الگوهای قدرت نرم در خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 1، شماره 1، صص 7-36.
کاظمی، عزیزالله (1390)، «عدالت اجتماعی در سیاست داخلی دولت اسلامی از منظر قرآن کریم»، مجله فرهنگ پژوهش، دوره 10، شماره 10، صص 1-29.
لب‌خنده، ابراهیم و کریمی‌فرد، حسین (1395)، «کارکرد مؤسسات مطالعاتی در سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، دوره 6، شماره 1، صص 55-81.
مایور، فدریکو و فورتی، آگوستا (1377)، علم و قدرت، ترجمه: پریدخت وحیدی. تهران: سازمان برنامه‌ریزی و بودجه.
موسوی، سید صدرالدین و قربی، سید محمدجواد (1392)، «الهام بخشی و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در سند چشم‌انداز 1404»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، دوره 3، شماره 9، صص 113-133.
موسوی زارع، سید جواد (1399)، «ارزیابی متغیرهای مؤثر بر قدرت نرم و طراحی مدل‌های سنجش قدرت نرم کشورها»، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
موسوی زارع، سید جواد؛ زرقانی، سید هادی و امیر فخریان، مصطفی (1399)، «بررسی و تحلیل ماهیت قدرت نرم در سطح دولت-ملت‌ها»، مجله پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، دوره 6، شماره 22، صص 1-30.
موسوی زارع، سید جواد؛ زرقانی، سید هادی و اعظمی، هادی (1396)، «بررسی و تحلیل جایگاه علم و فناوری در عرصه قدرت سخت، نرم و هوشمند»، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 3، شماره 47، صص 103-138.
هرسیج، حسین؛ تویسرکانی، مجتبی و جعفری، لیلا (1388)، «ژئوپلیتیک قدرت نرم ایران»، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، دوره 4، شماره 14، صص 225-269.

لاتین

Anderson, Stuart. (2011), Immigrant Founders and Key Personnel in America's 50 Top Venture-funded Companies{report} .Retrieved from: http://www.nfap.com/pdf/NFAPPolicyBriefImmigrantFoundersand KeyPersonnelinAmericasTopVentureFundedCompanies.pdf
Cornell University, INSEAD, and the World Intellectual Property Organization. (2020), The Global Innovation Index, Who Will Finance Innovation?{Report}. Retrieved from: https://www.globalinnovationindex.org/Home
INSEAD; The Adecco Group and The Google. (2020), Global Talent Competitiveness Index {Report}.Retrieved from:https://gtcistudy.com/wp-content/uploads/2020/01/GTCI-2020-Report.pdf
International Association of Science Parks and Areas of Innovation. (2020), Science Parks around the World {Report}.Retrieved from: https://www.iasp.ws/
International Telecommunication Union. (2017), The ICT Development Index {Report}. Retrieved from: https://www.itu.int/net4/ITU-D/idi/2017/index.html
Internet World Stats. (2020), World Internet usage and population statistics {Report}. Retrieved 2020, August. 13, from Internet World Stats website: https://www.internetworldstats.com/stats.htm
McGann, James G. (2020), Global Go To Think Tank Index 2019 {Report}. Retrieved from Think Tanks and Civil Societies Program website: https://repository.upenn.edu/think_tanks/
n2yo Website. (2020), Number of satellites in each country {Report}. Retrieved from: https://www.n2yo.com/satellites/?c=&t=country
Newzoo Website. (2019), Top 100 Countries by Game Revenues {Report}. Retrieved 2019, August. 13, from The Knoema website:https://knoema.com/infographics/tqldbq/top-100-countries-by-game-revenues
Quacquarelli Symonds Company. (2020), QS World University Rankings {Report}. Retrieved from: https://www.topuniversities.com/university-rankings
SCImago Institutions Rankings Website. (2020), Scimago Journal & Country Rank {Report}. Retrieved from: https://www.scimagojr.com/
Simonyi, Andras and Trunkos, Judit. (2014), Spectral Power: Eliminating the Hard/Soft Power Dichotomy, Smarter Power Working Paper Series. Washington: Center for Transatlantic Relations Johns Hopkins University
The Fund for Peace.)2019), Fragile States Index 2019 {Report}. Retrieved 2019, April. 10 from: https://fundforpeace.org/2019/04/10/fragile-states-index-2019/
The International Telecommunication Union. (2018), Digital Access Index (DAI) {Report}. Retrieved from the International Telecommunication Union website: http://www.itu.int/ITU-D/ict/dai/
The International Telecommunication Union. (2018), Global Cybersecurity Index (GCI) 2018 {Report}. Retrieved from the International Telecommunication Union website: https://www.itu.int/en/ITU-D/Cybersecurity/Pages/global-cybersecurity-index.aspx
The Legatum Institute Foundation. (2020), Legatum Prosperity Index 2020 {Report}. Retrieved from: https://www.prosperity.com/rankings
The Times Higher Education magazine. (2020), World University Rankings {Report}. Retrieved from: https://www.timeshighereducation.com/impactrankings#!/page/0/length/25/sort_by/rank/sort_order/asc/cols/undefined
The UNESCO Institute for Statistics. (2020), comparable data on education, science, culture and communication{Report}. Retrieved from: http://data.uis.unesco.org/
The United Nations. (2020), The E-Government Development Index {Report}. Retrieved from: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/About/Overview/-E-Government-Development-Index
The World Bank Group. (2020), Indicators - World Bank Data {Report}. Retrieved from: https://data.worldbank.org/indicator
Think tank of REN21. (2016), List of countries by renewable electricity production {Report}. Retrieved from: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_renewable_electricity_production
TOP500 website. (2020), Distribution of supercomputers in the TOP500 list by country {Report}. Retrieved from: https://www.top500.org/statistics/list/
Union of Concerned Scientists. (2020), UCS Satellite Database {Report}. Retrieved 2020, Aug. 1, from: https://www.ucsusa.org/resources/satellite-database
Vuving, Alexander L. (2009), How soft power works; Paper presented at the panel Soft Power and Smart Power. American Political Science Association annual meeting. Toronto, Retrieved 2009, September.
Website of the Biology Scientific Olympiad. (2020), Number of medals won by a country in International Biology Olympiad{Report}. Retrieved from: https://www.ibo-info.org/en/info/rules-guidelines.html
Website of the Informatics Scientific Olympiad. (2020), Number of medals won by a country in International Olympiad in Informatics{Report}.Retrieved from: http://stats.ioinformatics.org/countries/
Website of the Mathematical Scientific Olympiad. (2020), Number of medals won by a country in International Mathematical Olympiad{Report}.Retrieved from: https://imo-official.org/results_country.aspx
Website of the Physics Scientific Olympiad. (2020), Number of medals won by a country in International Physics Olympiad {Report}.Retrieved from: https://ipho-unofficial.org/countries/
Wikipedia Encyclopedia. (2019), List of Nobel laureates by country {Report}. Retrieved from: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Nobel_laureates_by_country
World Economic Forum. (2016), Global Information Technology Report. Retrieved 2016, July. 6, from The World Economic Forum Union website: https://www.weforum.org/reports/the-global-information-technology-report-2016
World Economic Forum. (2019), Global Competitiveness Index Reports. Retrieved 2019, October. 9. from The World Economic Forum website: https://www.weforum.org/reports/global-competitiveness-report-2019