چیستی آمریکاستیزی، چرایی و چگونگی آن در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه و دانش‌آموخته دکتری سیاستگذاری فرهنگی، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران

2 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری علوم سیاسی (مسائل ایران)، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

تفکر دیرینه آمریکاستیزی که ابتدا به صورت ضدیت با فرهنگ و تمدن آمریکایی و بعدها به صورت ضدیت با سیاست­های این کشور مطرح ­شد، حوزه جغرافیایی مشخصی نداشت و در کشورهای زیادی بروز و شدت­ گرفت، اما آمریکاستیزی جمهوری اسلامی ایران بیش از هر کشور دیگری بازتاب جهانی داشته است. روابط خارجی ایران و آمریکا بعد از سرنگونی رژیم سلطنتی پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی از تعامل­گرایی به تقابل­گرایی و ستیزش تغییر جهت­گیری داد؛ و علی­رغم تغییر و تحول گفتمان­های سیاست خارجی ایران از یکسو و تغییر در منطق سیاست­ خارجی آمریکا از سوی دیگر، هیچ بهبودی در کاهش ستیزش و مقابله­جویی دو کشور صورت نگرفت. پرسش اساسی مقاله عبارت است از اینکه چرا آمریکاستیزی در جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت و چگونه این ضدیت صورت می­گیرد؟ در پاسخ به این پرسش نویسندگان سعی دارند تا ضمن تعریف و تبارشناسی آمریکاستیزی با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی پاسخی جامع و شفاف به این دو پرسش ارائه دهند. یافته­ها نشان می­دهد از یک سو تقابل تمدنی و ایدئولوژیک سبب نگرش و انگیزش منفی نسبت به فرهنگ و تمدن آمریکایی گردیده است و از سوی دیگر دشمنی و اقدامات خصومت­گرایانه آمریکا، واکنش تقابل­گرایانه را از جانب جمهوری اسلامی ایران برانگیخته است؛ اما این آمریکاستیزی از نوع غیر خشونت‌آمیز و برخاسته از اهداف انقلاب اسلامی به‌ویژه ظلم‌ستیزی در سطح منطقه­ای و جهانی بوده است.

کلیدواژه‌ها


منابع

فارسی
آبراهامیان، یرواند (1392)، کودتا: 28 مرداد، سازمان سیا و ریشه­های روابط ایران و آمریکا، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
اختر شهر، علی (1388)، ارتباط ایران و آمریکا، تهران: کانون اندیشه جوانان.
الهی، همایون (1378)، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: قومس.
امام جمعه­زاده، سید جواد و دیگران (1398)، «ایران فرهنگی: تعامل یا تقابل با هویت غرب»، مجله غرب‌شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره دوم، صص 37-15.
امیری، سروش (1397)،، «نسبت دگرگونی­های منطقه غرب آسیا با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال هشتم، شماره دوم، صص 120-95.
بخشی نیکو، محمدرضا (1393)، اقتدار فزاینده حزب‌الله لبنان و چالش کشورهای عربی، قم: انتشارات زمزم هدایت.
بویل، فرانسیس آنتونی (1390)، برهم زدن نظم جهانی: امپریالیسم آمریکا در خاورمیانه؛ پیش و پس از 11 سپتامبر، ترجمه کیانوش کیاکجوری و علی جعفری منفرد، انتشارات علمی و فرهنگی.
بهمن، شعیب (1391)، تمدن ایرانی اسلامی از افول تا احیا، تهران: انتشارات تیسا.
پناهی، محمدحسین (1391)، نظریه­های انقلاب: وقوع، فرآیند و پیامدها، تهران: انتشارات سمت.
تهامی، مجتبی و دیگران (1380)، سیاست آمریکا در قبال ایران طی دوران جنگ تحمیلی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
حاتمی، محمدرضا (1390)، «تحولات و ساختار منطقه خاورمیانه»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره 12، صص 203- 237.
حشمت­زاده، محمدباقر (1377)، «انقلاب اسلامی و جمهوریت»، در مجموعه مقالات همایش جمهوریت در انقلاب اسلامی، تهران: گروه انتشارات سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
حق­گو، جواد (1398)، «ظرفیت­های نرم­افزانه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه ایران فرهنگی»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال نهم، شماره 4، صص 196-173.
خامنه­ای، علی (1394)، بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم؛ قابل دسترس در:
دانشور محمدزادگان، فاطمه، (1391)، کاربست توازن­طلبی نرم در رویکرد اروپا نسبت به آمریکا پس از جنگ سرد؛ با مطالعه موردی سیاست خارجی و دفاعی اروپا و پرونده­ هسته­ای ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته روابط بین­الملل، دانشگاه فردوسی.
دهقانی فیروزآبادی، جلال (1392)، سیاست خارجی جمهوری اسلا‌‌‌می ‌ایران، تهران: انتشارات سمت.
دهشیری، محمدرضا (1388)، بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین­الملل. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رنجبر، مقصود (1382)، تهدیدات اسرائیل علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، اندیشه انقلاب اسلامی، سال دوم، شماره 6، صص 252- 233.
رهدار، احمد (1386)، «انقلاب اسلامی، پایگاه گذار از سیطره گفتمانی غرب»، فصلنامه پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 8، صص 84-45.
ساداتی نژاد، سید مهدی و ترکارانی، افشین (1393)،«بررسی مناقشه انقلاب اسلامی و آمریکا در مباحث حقوق بشر بر اساس رهیافت رئالیسم و سازه­انگاری»، فصلنامه پژوهش­های انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره 11، صص 69-51.
ستوده، محمد (1386)، تحولات نظام بین­الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، قم: بوستان کتاب.
سلیمی­بنی، صادق (1384)، ارمغان دموکراسی: جهت­گیری سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران 1382 1357 (2003- 1979)، قم: دفتر نشر معارف.
سیک، گری (1384)، همه­چیز فرو می­ریزد، ترجمه علی بختیاری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
عابدی گناباد، رضا (1396)، گفتمان جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه و چالش­های پیش­رو، رساله دوره دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی، مشهد، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع).
عابدی گناباد وآرمال طاهری، حجت (1397)، گفتمان جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا و شمال آفریقا، تهران: گروه آموزشی مدرس، سنجش و دانش. 
عابدی گناباد، رضا (1399)، لیبرال دموکراسی آمریکا از هژمونی تا افول، مشهد: طنین قلم.
عبداللهی­نژاد، محمد شمس‌الدین، متقی، ابراهیم، (1398)، «واکاوی اندیشه مقاومت جمهوری اسلامی ایران در برابر ایالات متحده آمریکا»، فصلنامه رهیافت­ انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 46، صص 3 تا 22
عزیزی بساطی، مجتبی (1391)، دیپلماسی عمومی آمریکا در خاورمیانه، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
غضنفری، کامران (1380)، آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات کیا.
فتح، زیگرید، (1388)، آمریکاستیزی در جهان اسلام، ترجمه حسن سعیدکلاهی و احمد تقی­زاده، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قنبرلو، عبدالله (بهار 1387)، «اسرائیل و استمرار تنش میان ایران و آمریکا»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره 39، صص 164- 135.
کاتزنشتاین، پیتر، وکیوهن، رابرت اُ (1395)، ضدیت با آمریکاگرایی در سیاست جهان، ترجمه حسن سعیدکلاهی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کاردان، عباس (1390)، درآمدی بر استراتژی­های امنیت ملی ایالات متحده، در کتاب آمریکا (10) ویژه بررسی اسناد استراتژی امنیت ملی آمریکا پس از جنگ سرد، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر ایران.
کالاهان، پاتریک (1387)، منطق سیاست خارجی آمریکا: نظریه­های نقش جهانی آمریکا، ترجمه داود غرایاق زندی و دیگران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کالینیکوس، آلکس (1386)، مانیفست ضدسرمایه­داری، ترجمه­ی ناصر زرافشان، تهران: انتشارات آگاه.
کریمی­فرد، حسین (1394)، «بررسی و نقد سـیاست خارجـی اوباما»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین­المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، سال هفتم، شماره 25، صص 157- 184.
کریمی، ابوالفضل (1396)، «نقش جمهوری اسلامی ایران در هویت بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 20.
کشاورز شکری، عباس (1392)، «علل گسترش شیعه هراسی و راهکارهای مقابله با آن»، فصلنامه شیعه شناسی، سال یازدهم، شماره 44، صص 174-137.
کمپ، جفری (1387)، «ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران؛ گام­های بعدی مربوط به معضل هسته­ای»، در مجموعه مقالات ایران و مسئله هسته­ای، ترجمه شهرود انتخابی تهران: پژوهشگاه مطالعات راهبردی.
کیوان­حسینی، اصغر (1389)، «نظریه ضدآمریکاگرایی، روند تحول از ژورنالیسم تا نظریه علمی با تأکید بر ضدآمریکاگرایی اروپایی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره 3، صص 127-156.
کیوان­حسینی، سید اصغر (1388)، لابی یهود و سیاست خارجی آمریکا (با تأکید بر تصویرسازی لابی یهود علیه ایران)، تهران: اندیشه­سازان نور.
کیوان­حسینی، سید اصغر و دانشورمحمدزادگان، فاطمه (1397)، تقابل­گرایی اروپا با آمریکا: از پیدایی آمریکا تا بعد از یازدهم سپتامبر، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
گارودی، روژه (1381)، آمریکاستیزی چرا؟، ترجمه جعفر یاره، تهران: انتشارات باشگاه اندیشه.
گازیوروسکی، مارک، ج، (1371)، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه جمشید زنگنه، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
متقی، ابراهیم (1387)، بررسی الگو و فرایند تقابل­گرایی آمریکا علیه ایران در سال­های 2008-1979، راهبرد، شماره چهل و هفتم.
متقی، ابراهیم (1379)، «تأثیر تحریم­های اقتصادی آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره 9، صص 63-44.
محمدی، حمزه (بهار 1385)، «درآمدی بر جنبش­های اجتماعی»، زریبار، سال 10، شماره 60، صص 30-11.
مرتضوی امامی، علی (1389)، «جنگ نرم، صورت و سیرت انقلاب اسلامی»، فصلنامه پژوهش فرهنگی، سال دوازدهم، شماره دوازدهم، صص 125-157.
مطیع­فر، محمد (1389)، بررسی مقایسه­ای سیاست خارجی آمریکا در دوره کلینتون و بوش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبان­های خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
مظاهری، محمدمهدی، (1398)، «نقش و جایگاه ایران در سیستم امنیتی خلیج فارس»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال نهم، شماره اول، صص 109-87.
میرلوحی، هاشم (1380)، آمریکا بدون نقاب، تهران: انتشارات کیهان.
میری کلاه­کج، فاطمه و دانشورمحمدزادگان، فاطمه (1394)، «اخلاق­گریزی آمریکا و کشورهای غربی در پرونده هسته­ای ایران»، فصلنامه دیپلماسی دفاعی، سال چهارم، شماره 7، صص 174-157.
نصری، محسن (1391)، ایران دیروز، امروز، فردا؛ تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران، قم: دفتر نشر معارف.
نوازنی، بهرام (1383)، الگوهای رفتاری ایالات متحده آمریکا در رویارویی با جمهوری اسلامی ایران (1380-1357)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
واعظی، حسن (1379)، ایران و آمریکا، تهران، انتشارات سروش.
هایزر، رابرت (1366)، مأموریت مخفی در تهران، ترجمه محمدحسین عادلی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی.
یزدان­فام، محمود (1395)، «سیاست خارجی ترامپ و جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 13، شماره 14، صص 139-164.
 
لاتین
Asadzade, peyman, (2019), “Faith or Ideology? Religiosity, Political Islam, and Anti-Americanism in Iran”, Journal of Global Security Studies, Volume 4, Issue 4, October 2019, Pages 545–559, https://doi.org/10.1093/jogss/ogy038
Bennis, Phyllis,(2020), Sanctions in the era of pandemic, Al Jazeera Media Network: https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/sanctions-era-pandemic-
Ceaser.W.James,(2003), “A Genealogy Of Anti- Americanism”, public interest, No.152.
Hatlapa, Ruth; Markovits, Andrei (2010). "Obamamania and Anti-Americanism as Complementary Concepts in Contemporary German Discourse". German Politics and Society. 28 (1): 69–94.
Katzman,Kenneth (2015), Iran’s Foreign Policy, Specialist in Middle Eastern Affairs, Congressional Research Service.
Krause Christopher,(2010), “the sources of anti-americanism in iran: a historical and psychological analysis”, Valley Humanities Review.
Krastev,Ivan (2004), “The Anti-American Centtury?” Journal of Democracy, vol 15, No 2.
Moisesnaim, (2003), the perils of anti-americanism life, foreign policy.
Nephew,richard, (2017), The Art of Sanctions: A View from the Field, new York: Columbia university press (Center on Global Energy Policy).
Oconnor,Brendon, (2007), A Brief History Of Anti-Americanism:From Cultural Criticism To Terrorism, australian journal of American studies.
 
وبگاه‌ها
سالاری، مسعود، (1400)، «جنجال لغو فروش زیردریایی‌های اتمی؛ فرانسه: انتقام بگیرید»، یورونیوز، قابل دسترس از طریق لینک زیر:
https://per.euronews.com/23/09/2021/france-to-get-revenge-on-the-us-uk-australia-after-it-was-ditched-from-submarine-contract