گذار از نظم اقتصاد سیاسی بین‌الملل آمریکامحور: روندپژوهی کاربست ابزار تحریم و جهان‌روایی دلار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه روابط بین‌الملل، پژوهشکده تحقیقات راهبردی و دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در طول چند دهه اخیر تحولاتی از قبیل ظهور بازدارندگی هسته‌ای و افزایش بار مالی درگیری‌های نظامی، باعث گردیده تا مطلوبیت استفاده از ابزار نظامی به طرز چشمگیری کاهش پیدا کند. بر همین اساس، راهبرد کلان ایالات متحده آمریکا، به‌خصوص در طول دو دهه اخیر، مبتنی بر کاهش درگیری‌های نظامی و افزایش تمایل به استفاده از ابزارهای جایگزین بوده است. از جمله مهم‌ترین ابزارهایی که کاربست آن روندی صعودی داشته، تحریم‌های اقتصادی بوده که به پشتوانه جهان‌روایی دلار اثرگذاری قابل‌توجهی بر کشور تحریم‌شده داشته است؛ بنابراین مسئله اساسی که مقاله حاضر در پی پرداختن به آن است، چرایی رشد کاربست تحریم‌ها در راهبرد کلان اقتصادی و سیاسی ایالات متحده آمریکا است. در پاسخ به این مسئله، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، این فرضیه مطرح شده که به موازات افزایش مقبولیت دلار آمریکا در اقتصاد بین‌الملل، ایالات متحده در طول 5 دهه اخیر از سلطه دلار به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی خود در راستای تحت‌فشار قرار دادن سایر کشورها بهره گرفته است؛ اما قدرت‌های نوظهوری همچون چین و روسیه که اساس ظهور خود را بر محوریت رشد اقتصادی بنا نهاده‌اند، مجموعه مشترکی از کشورهای با منافع مشترک را ایجاد کرده‌اند که گذار از نظم اقتصادی آمریکامحور را به‌عنوان یکی از رویکردهای سیاست خارجی خود پذیرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


فارسی
بایزیدی، رحیم (1399)، «گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در اقتصاد جهانی و سیاست بین‌الملل: تحلیل الگوی رفتاری گروه ویژه در قبال ایران»، فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال چهارم، شماره 12، صص 396-363.
بلوم، ویلیام (1395)، کشتن امید: مداخلات ارتش آمریکا و «سیا» پس از جنگ جهانی دوم، ترجمه منوچهر بیگدلی خمسه، تهران: اطلاعات.
چگنی زاده، غلامعلی (1386)، «قدرت‌یابی چین: رویکردی نظری به تغییر در سیاست بین‌الملل»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، دوره 9، شماره 22.
خانی، محمدحسن؛ مسرور، محمد (1396)، «ظهور چین: چالش‌های ایالات متحده آمریکا در مواجهه با قدرت روزافزون چین در روابط بین‌الملل»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره 7، شماره 24.
سنایی، مهدی و ابراهیم‌آبادی، غلامرضا (1392)، «سازمان قدرت‌های اقتصادی در حال ظهور (بریکس): اهداف، توانمندی‌ها و جایگاه آن در نظام بین‌المللی»، فصلنامه مطالعات جهان، دوره 3، شماره 1.
عسگرخانی، ابومحمد (1383)، رژیم‌های بین‌المللی، تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
قالیباف، محمدباقر؛ پوینده، محمدهادی (1389)، «بررسی سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای مرکزی با رویکرد ژئوپلتیک نوین»، دومین همایش بازنگری روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی، مشهد.
قالیباف، محمدباقر؛ پورموسوی، سید موسی (1387)، «ژئوپولیتیک نوین خاورمیانه و سیاست خارجی ایران»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 41، شماره 66.
متقی، سمیرا (1397)، «تبیین کارایی تحریم‌های اقتصادی وضع‌شده علیه جمهوری اسلامی ایران از منظر اقتصاد سیاسی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، دوره 12، شماره 42.
منجذب، محمدرضا (1399)، «حق آقایی دلار چقدر است؟»، اقتصاد برتر، 19 تیر 1399.
موسوی شفائی، مسعود؛ شاپوری، مهدی (1394)، «آمریکا و نظام بین‌الملل: از نظم تک‌قطبی تا نظم فراقطبی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هجدهم، شماره دوم، شماره مسلسل 68.
نفیو، ریچارد (1397)، هنر تحریم‌ها، نگاهی از درون میدان، تهران: معاونت پژوهش‌های اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
هانتینگتون، ساموئل (1378)، «آمریکا: ابرقدرت تنها؛ گذار از نظام تک‌قطبی-چندقطبی»، ترجمه مجتبی امیری وحیدی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 141 و 142.
لاتین
Art, Robert J. (Winter 1998–1999). “Geopolitics Updated: The Strategy of Selective Engagement”. International Security. 23 (3): 80.
Askari, Hossein G., John Forrer, Hildy Teegen, Jiawen Yang. (2003). Economic Sanctions: Examining Their Philosophy and Efficacy, Westport, CT, Praeger.
Baldwin, David. (1985). Economic Statecraft. Princeton: Princeton University Press.
Daudi, M.S. and M.S. Dajani. (1983). Economic Sanctions: Ideals and Experience. London: Rutledge and Kegan Pact.
Doxey, Margaret(1990). "International Sanctions", In World Politics: Power, Interdependence and Dependence, Canada:Harcourt Brace, Jovanovich.
Drezner, Daniel W. (1999). The Sanctions Paradox: Economic Statecraft and International Relations. catpbridge, UK: Cambridge University Press.
Dunnigan, James F. (1999). Dirty Little Secrets of the Twentieth Century, William Morrow Paperbacks; 1st Edition.
Gaddis, John Lewis (2005). Strategies of Containment. Oxford University Press.
Galtung, Johan (1988). “on the Effects or International Economic Sanction” world politics, Vol., XIX april.
Gray, Colin. (2007). War, Peace and International Relations: An Introduction to Strategic History, Abingdon and New York City: Routledge 2007.
Hufbauer Gary Clyde and Jeffrey Schott. (2001). Using Sanctions to Fight Terrorism, Institute for International Economices.
Katzman, Kenneth. (2017). Iran Sanctions, CreateSpace Independent Publishing Platform.
Lew, Jacob J. and Richard Nephew. (2018). “The Use and Misuse of Economic Statecraft, How Washington Is Abusing Its Financial Might, Foreign Affairs”, November/ December 2018 Issue,
Lippmann, Walter. (1952). Isolation and Expansion" Available at: www.mtholyoke.edu.
Losman, Donald L. (1979). International Economic Sanctions, Albuquerque: University of New Mexico Press.
Morton, Louis. (1962). “United States Army in World War 2: War in the Pacific, Strategy and Command: The First Two Years”. GPO. pp. 376–386.
Murray; et al. (1994). The Making of Strategy: Rulers, States, and War. Cambridge University Press.
Nephew, Richard. (2017). The Art of Sanctions: A View from the Field, Columbia University Press.
Posen, Barry R.; Ross, Andrew L. (Winter 1996–1997). "Competing Visions for U.S. Grand Strategy" (PDF). International Security. 21 (3): 12–15. 
Simmons, B. A. (2001). “The international politics of harmonization: The case of capital market regulation”, International Organization, 55, PP. 589–620.
Taylor, Brendan. (2010). Sanctions as Grand Strategy (Adelphi series), Routledge: 1 edition.
وب‌گاه
www.nationalinterest.org/feature/use-america-russia-summit-bring-back-arms-control-25736
Nuclear Threat Initiative (2020) TREATY ON THE NON-PROLIFERATION OF NUCLEAR WEAPONS (NPT), www.nti.org/learn/treaties-and-regimes/treaty-on-the-non-proliferation-of-nuclear-weapons/
www.armscontrol.org/act/2003_12/MillerandScheinman
www.cfr.org/report/global-nuclear-nonproliferation-regime
www.fatf-gafi.org/about/historyofthefatf/
www.fatf-gafi.org/publications/fatfrecommendations/documents/fatf-recommendations.html